| กรองกรอย | ตกอับ, แร้นแค้น, เช่น ผัวเมียสองคนจนกรองกรอย (สังข์ทอง), ตองตอย ก็ว่า. |
| กินดอง | น. พิธีอย่างหนึ่ง ทำเมื่อผัวเมียมีบุตรด้วยกันคนหนึ่ง หรือไม่มีบุตร แต่ได้ทำพิธีแปลงออกครบ ๓ ปี. |
| กินด่าง | น. พิธีอย่างหนึ่ง ทำเมื่อผัวเมียมีบุตรด้วยกัน ๒ คน. |
| คนธรรพวิวาห์ | (คนทันพะ-) น. การได้เสียเป็นผัวเมียกันเองโดยไม่แต่งงาน. |
| คู่ครอง | น. หญิงและชายที่อยู่ร่วมกันฉันผัวเมีย |
| คู่เคียงเรียงหมอน | น. ผัวเมียที่อยู่ร่วมทุกข์ร่วมสุขกัน, ชายหญิงที่อยู่กินร่วมกันฉันผัวเมีย, คู่เรียงเคียงหมอน ก็ว่า. |
| คู่ผัวตัวเมีย | น. ผัวเมียที่อยู่กันแบบผัวเดียวเมียเดียว. |
| คู่เรียงเคียงหมอน | น. ผัวเมียที่อยู่ร่วมทุกข์ร่วมสุขกัน, ชายหญิงที่อยู่กินร่วมกันฉันผัวเมีย, คู่เคียงเรียงหมอน ก็ว่า. |
| คู่อาศัย | น. คู่ผัวเมียที่ไม่ใช่คู่สร้างกัน จะอยู่ด้วยกันชั่วคราวแล้วเลิกร้างกันไป. |
| ชักสื่อ | ก. แนะนำชายหญิงให้รู้จักกันในฐานชู้สาว เช่น ถ้าเจ้าไช้ให้ข้าชักสื่อ ท่านว่าข้าเถียงเจ้ามิได้ อย่าให้ไหมทาษนั้นเลย (สามดวง), ภิกษุชักสื่อให้ชายหญิงเป็นผัวเมียกัน ต้องสังฆาทิเสส (นวโกวาท). |
| ชำเรา ๑ | ก. ลึก, ล่วงเข้าไป, เช่น ชายใดข่มขืนภิริยาท่านถึงชำเรา ให้ไหมโดยประถมผิดเมียทวีคูณ ถ้าข่มขืนมิได้ถึงชำเรา ให้ไหมโดยปรถมผิดเมีย (สามดวง พระไอยการลักษณผัวเมีย) |
| ชู้ | น. คู่รัก เช่น ข้าสมจรด้วยกันพ่อแม่และเจ้าข้ามิให้ และมันภากันหนีไปไกล หญิงนั้นยังมิเปนเมียชายเปนแต่ชู้กัน (สามดวง ลักษณผัวเมีย), ถ้าชายผู้ใดเอาหญิงเปนชู้เปนเมีย แต่ในกำหนดนั้นคือเมียท่านแลให้ไหมโดยขนาด (สามดวง ลักษณผัวเมีย), บุคคลที่เป็นที่รัก เช่น ร้อยชู้ฤๅเท่าเนื้อ เมียตน (ลอ) |
| ชู้ | การล่วงประเวณี เช่น เล่นชู้, ชายหรือหญิงที่ลอบลักสมัครสังวาสเป็นผัวเมียกัน |
| ชู้เหนือผัว | น. ชายที่ลอบได้เสียกับหญิงซึ่งสามียังมีชีวิตอยู่ เช่น หญิงใดทำชู้เหนือผัว ผัวจับชู้ได้มิทันพิจารณาบันดาลโกรธตีด่าฆ่าฟันแทงชายชู้นั้นตาย (สามดวง ลักษณ-ผัวเมีย). |
| ได้กัน | ก. ได้เป็นผัวเมียกัน, ได้เสียกัน ก็ว่า. |
| ได้เสียกัน | ก. ได้เป็นผัวเมียกัน, ได้กัน ก็ว่า. |
| ตกพุ่มม่าย | ว. เรียกชายหรือหญิงที่หย่าขาดจากความเป็นผัวเมียกันหรือฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งตายจากไป, ตกพุ่มหม้าย หรือ เป็นม่าย ก็ว่า. |
| แต่งงาน | ก. ทำพิธีเพื่อให้ชายหญิงอยู่กินเป็นผัวเมียกันตามประเพณี. |
| ฝากสู่ | ก. อนุญาตให้ชายสมสู่อยู่กินกับหญิงฉันผัวเมียกันได้ตั้งแต่วันสู่ขอแล้วทำพิธีแต่งงานในภายหลัง. |
| ร่วมชีวิต | ก. อยู่กินกันฉันผัวเมีย. |
| ร่วมประเวณี | ก. เสพสังวาส, เป็นผัวเมียกัน. |
| ร่วมเรียงเคียงหมอน, ร่วมหอลงโรง | ก. อยู่กินกันฉันผัวเมีย, แต่งงานกัน. |
| ระหองระแหง | ก. บาดหมางกันเพราะเรื่องเล็ก ๆ น้อย ๆ, ไม่ปรองดองกัน, เช่น ผัวเมียระหองระแหงกันอยู่เสมอ. |
| ร้าง | ก. จากไปชั่วคราว เช่น นิราศร้างห่างเหเสน่หา, แยกกันอยู่แต่ยังไม่หย่าขาดจากกัน เช่น ผัวเมียร้างกัน. |
| ร้างรา | ก. ค่อย ๆ เลิกร้างกันไปเอง เช่น ผัวเมียร้างรากัน. |
| เลิก | เพิกถอนสิ่งที่เคยปฏิบัติมา เช่น เลิกทาส เลิกประเพณีหมอบคลาน เลิกกินหมาก เลิกสัมปทานป่าไม้ ผัวเมียเลิกกัน |
| เลิกร้าง | ก. ทิ้งกัน, ไม่อยู่ด้วยกัน, (ใช้แก่ผัวเมีย). |
| สมสอง | ก. อยู่เป็นคู่ผัวเมีย, เขียนเป็น สํสอง ก็มี เช่น ยงงขวบคืนสํสอง เศกไท้ (กำสรวล). |
| สมสู่ | ก. ร่วมประเวณี (มักใช้ในทางไม่ดี) เช่น เขาไปสมสู่กันเอง สมสู่อยู่กินกันฉันผัวเมีย, บางทีก็ใช้กับสัตว์บางชนิด เช่น เดือน ๑๒ เป็นฤดูที่สุนัขสมสู่กัน. |
| สู่สม | ก. อยู่ร่วมกันเสมือนผัวเมีย, อยู่ร่วมกันอย่างผัวเมีย, เขียนเป็น สู่สํ ก็มี เช่น ดินฤขัดเจ้าหล้า สู่สํสองสํ (กำสรวล). |
| หย่า | ก. เลิกเป็นผัวเมียกัน |
| อยู่กิน | ก. ดำรงชีวิตฉันผัวเมีย. |
| อุ้มสม | ก. อุ้มไปให้สมสู่กัน (ในวรรณคดีใช้แก่การที่เทวดาอุ้มพระเอกไปให้สมสู่กับนางเอกที่ตนเห็นว่าคู่ควรกัน), (สำ) เปรียบเทียบคู่ผัวเมียที่เหมาะสมกันว่า ราวกับเทวดาอุ้มสม. |
